Ankara University Legal Clinics
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde İnsan Hakları Çerçevesinde Hukuk Klinikleri
Giriş
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Ana Bilim Dalında alternatif hukuk metotları uzun bir süreden beri uygulanmaktadır. On yıldan fazla bir süredir klasik eğitim metotlarının yanında farklı eğitim metotlarını deneyimlemekte ve odaklanmaktayız. Örneğin, öğrencilerin bireysel veya grup çalışması aracılığıyla derslerin içeriğini daha iyi özümlemesine yardım etmek ve öğrenci merkezli yaklaşımın kazanımlarını edinmek için drama, edebiyat ve sinema gibi araçları kullanıyoruz.
Hukuk klinikleri modeli Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi bölümünün yöneticiliğinde yıllardır devem etmektedir. Hukuk kliniklerimizin temel amacı hukukçunun yaşamında “dertlenerek ilgilenmeyi” hayata geçirmektir. Bu amaç etik ve insan hakları bilgisine dayanan bir eğitim modeli gerektirmektedir.
Bugün temel amaçlarımızı, metotlarımızı ve kazanımlarımızı size açıklamaya çalışacağız ve sizinle paylaşacağız.
Amaç: Dertlenerek İlgilenmek
“Dertlenerek ilgilenmek, Prof.Dr. Gülriz Uygur tarafından geliştirilmekte olan bir terim olup, dertlenerek ilgilenmenin anlamını ve neden dertlenerek ilgilenmenin gerektiğini, hukuk klinikleri vasıtasıyla ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu anlamda Prof.Uygur, Ankara Hukuk Fakültesindeki hukuk klinikleri yoluyla, hukuk eğitiminde dertlenerek ilgilenmeyi göstermeyi amaçlamaktadır. Dertlenerek ilgilenmek, adaletsizliği görmenin ön şartıdır. Adaletsizliği görmek istiyorsak dertlenerek ilgilenecek karaktere, erdeme sahip olmamız gerekir. Dertlenerek ilgilenmek bir şeyi kendine dert edinmek demektir. Kendinle ilişkilendirmek, kendi kişinden yapıp-etmeleri ayrı görmemek demektir. Kendini koymaktır yapıp etmelerle. Onlarla içindekini ortaya çıkarmak, kendini var kılmaktır. Bu var kılmada ancak başkalarıyla birlikte yapabileceğimiz bir şeydir. Başkalarına ilişkin yapıp etmelerimizde, başkalarıyla birlikte yapıp etmelerimizde kendimizi var kılarız. Bu bizim kişiliğimizden ayrı bir şey değildir. Dertlenerek ilgilenmeye giden yolun başında kaygı duymak gerekir. Neden kaygı duyacağız veya kaygı duyacağımız şey nedir sorusu ise bizi etik farkındalığa götürür.
Etik farkındalık, insan kelimesinin anlamı ve insanlaşmanın anlamıyla ilgilidir. Bunun farkında olmamız anlamına gelir. Burada karşımıza çıkan başlıca engel ön yargılarımızdır, kendi çıkarımızdır, hesaplamalarımızdır. Etik farkındalık yapıp etmelerimiz üzerinde düşünmemizi, kendi insan kişimizde korumak istediğimiz değerlerle birlikte düşünmemizi gerektirir.
Hukuk Kliniklerimizin başlıca amacı her tek durumda insan hakları problemlerini görerek dertlenerek ilgilenmenin nasıl mümkün olduğunu göstermektir. Dertlenerek ilgilenmek yolunda temel önermem, dokunmadan veya başka bir ifadeyle işin içinde olmadan dertlenerek ilgilenmenin mümkün olmayacağıdır. Hukuk Kliniklerimiz, dokunmaya, yani karşımızdakini insan olarak görüp, ona dokunmaya ilişkin bir yol haritasını çizecek şekilde oluşturulmaktadır. Bu noktada amacımız, kişi olma ve hukukçu olma modellerinin nasıl aynı insan kişisinde birleştiği ve yapıp etmelerle adalete nasıl katkıda bulunulacağına dair en başta adil olma, saygı, dürüstlük ve güven değerlerine dayalı bir hukukçu kimliğini uygulamaya yönelik olarak ortaya koymaktır. Bu bağlamda etik değerlerin hukukçu olmaktan ayrı olamayacağının bilgisini göstermek ve başkalarına karşı sorumluluğu örneklendirmek amaçlanmaktadır.”[1]
Hukuk kliniklerimizin amaçlarından biri öğrencilerde insan hakları problemleriyle ilgili farkındalığı arttırmaktır. Hukuk klinikleri aracılığıyla teorik metinleri günlük problemlere uyarlamayı ve öğrencileri etik problemler hakkında düşündürtmeyi planlıyoruz. Dezavantajlı gruplar hakkındaki çalışmalar bu amaca hizmet etmektedir. Böylelikle öğrenciler dezavantajlı grupların problemlerine çözüm aradıkları zaman, dertlenerek ilgilendikleri problemin aslında insan hakları problemi olduğunu görüyorlar/kavrıyorlar.
ÜÇ YILLIK HUKUK KLİNİĞİ PROGRAMI
İlk olarak Fakültemizde üç yıllık bir hukuk kliniği programı olduğunu belirtmek isteriz.
Türkiye’de hukuk fakültesi dört yıldır. Bizim klinik programımız üç yıl sürmektedir. Diğer bir ifadeyle, üç aşamaya sahiptir. Üç aşamada gerçekleşmektedir.
- Birinci Aşama ( Hazırlık Yılı 1)
Bu birinci aşamada, ikinci sınıf öğrencileri aşağıdaki seçimlik derslerden birini seçmektedir.
Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk
Hukuk, Etik ve Meslek Etikleri
Hukuk ve Edebiyat
Bu dersler Fakültemiz’de ikinci sınıfların seçimlik dersler bölümünde yer almaktadır.
- Aşama ( Hazırlık Yılı 2)
İkinci aşamada, üçüncü sınıf öğrencileri hukuk felsefesi dersini almak zorundadırlar. Bu ders üçüncü sınıf öğrencileri için zorunlu bir derstir. Bu ders çerçevesinde öğrenciler Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi bölümü tarafından yürütülen gruplara gönüllü olarak katılmaktadırlar. Bu gruplarda yer almak için ikinci sınıfta adı geçen seçimlik dersleri başarıyla vermiş olmaları gerekmektedir.
Öğrenci grup çalışmaları:
Hukuk ve Edebiyat Grubu
Aile Mahkemeleri Grubu
Hukuka Felsefeyle Bakmak Grubu
Kadın Hakları Grubu
Bu grup çalışmalarında neler yapıyoruz?
Bu grup çalışmaları çoğunlukla Street Law’ın bir örneğini oluşturmaktadır.
Hukuk ve Edebiyat Grubu: Her yıl bir konu belirliyoruz, hukuk devleti, yoksulluk, sosyal adalet gibi. Daha sonra konuyu edebiyat eserleri aracılığıyla tartışıyoruz.
Aile Mahkemeleri Grubu: Öğrenciler mahkemeler, hakimler, avukatlar ve hukuki materyallerle ilgili problemleri belirlemek için Ankara’daki aile mahkemelerine gidip duruşmaları izliyor ve daha sonra bu problemlere çözüm bulmaya çalışıyorlar. Ayrıca aile mahkemelerinin önünde stand açıp insanlara bilgi veriyorlar.
Hukuka Felsefeyle Bakmak Grubu: Öğrenciler felsefede doğru değerlendirme yapma ve etik, değerlendirme problemleri ve hukuki kararlar arasında bağlantı kurmayı öğreniyorlar.
Kadın Hakları Grubu: Öğrenciler konuyla ilgili hukuki materyaller hazırlıyor daha sonra haklarını bilmeyen gruplara seminerler veriyorlar. Sosyal sorumluluk projeleri organize ediyorlar. (Örneğin Kadın Sığınma Evleri) Öğrencilerimiz Ankara’da liseleri ziyaret ediyor ve haklarını bilmeye ihtiyacı olan öğrencilere eğitim veriyor, ev içi şiddete karşı kadınların hakları gibi. Öğrenciler, ayrıca, partner şiddeti hakkında da eğitim veriyor. Diğer bir ifadeyle, öğrencilerimiz, lise öğrencilerine hangi davranışların partner şiddeti olarak görülebileceğini açıklıyorlar. (Türkiye ataerkil bir toplumdur bu nedenle erkek şiddeti, şiddet olarak görülmeyip, kolaylıkla ‘normal’ bir davranış olarak kabul edilebilir. Öğrencilerimiz ayrıca kampus içinde de cinsel tacizle ilgili eğitimler vermektedir.
- Üçüncü Adım (Hukuk Kliniği)
Dördüncü sene öğrenciler için klinik yılıdır. Klinik dersi fakültemizde 4. sınıfta seçimlik ders olarak okutulmaktadır. İkinci sınıftaki seçimlik derslerden sonra ve üçüncü sınıftaki grup çalışmaları ve hukuk felsefesi derslerinden sonra öğrenciler belirli bir kliniğe katılabilir. Hukuk klinikleri listesini slaytta görebilirsiniz. Bu tamamlanmış bir liste değildir. Her bir klinikten sorumlu olan moderatörlerimizin uzmanlık alanlarına göre klinik sayısı değişmektedir. Bu yıl fakültemizde dokuz adet hukuk kliniği mevcuttur.
Hapishaneler Hukuk Kliniği: Öğrenciler bir profesör ve bir asistanla düzenli aralıkla kadın hapishanesini ziyaret etmektedir. Mahkumlarla buluşmakta ve onlara hukuki tavsiyelerde bulunmaktadırlar. Mahkumların problemlerini dinlemekte ve bir avukat veya moderatörün kontrolü altında hukuki tavsiyelerde bulunmaktadırlar. Öğrenciler hukuki hikayeler (legal stories), dilekçeler vs. yazmaktadırlar. (Türkiye’de avukatların mesleki bir monopolü vardır bu nedenle öğrenciler mahkumlara sadece tavsiyelerde bulunabilirler.
Ev-İçi Şiddet Hukuk Kliniği: Bu klinikte aile mahkemesi hakimleri, avukatlar, sosyal hizmet görevlileri, sunumlar yapmakta ve ev-içi şiddet hakkında bilgiler vermektedirler. Öğrenciler ev-içi şiddete ilişkin mevzuatla ilgili derslere katılmaktadırlar. Öğrenciler dava dosyalarını incelemekte ve belgeleri izlemektedirler. Etik çerçevesinde mahkeme kararlarını tekrar yazmaktadırlar. Mağdurlarla görüşmekte ve onlara hukuki tavsiyelerde bulunmaktadırlar.
Türkiye’de İşçi Olmak Hukuk Kliniği: Bu klinikte, Türkiye’deki işçilerin durumu somut örnekler aracılığıyla insan hakları çerçevesinde incelenmektedir. Her yıl iş kazası, meslek hastalığı, mevsimlik tarım işçiliği gibi konular seçilmekte, avukatlar, hakimler, sivil toplum kuruluşları, işçi sendikaları da programa dahil olmaktadırlar. Meseleyle ilgili insan hakları ihlalleri tartışılmakta ve değerlendirilmekte ve meseleye ilişkin mevzuat ve mahkeme kararları da incelenmektedir.
Mülteciler Hukuk Kliniği: Mülteci hukuku birçok hukuk fakültesinin akademik programında ayrı bir ders olarak yer almamaktadır. Bu nedenle klinikte, başlangıçta meselenin hukuki ve sosyolojik temelleri tartışılmaktadır. Uluslar arası hukuk, insan hakları hukuku ve Türk hukuku, hukuki düzenlemeler ve pratik çalışmalar bu tartışma için temel araçlardır. Teorik alt yapıdan sonra öğrenciler ilgili düzenlemeler ve kararlar hakkında analizler yapmaya teşvik edilmektedirler. Hukuki düzenlemeler ve uygulamadan etkilenen politikalar bu bağlamda tartışılmaktadır.
Çocukların Cinsel İstismarıyla Mücadele Kliniği: Bu klinikte öğrenciler ceza hukuku ve mevzuata odaklanmaktadır. Örneğin iki sene önce öğrencilerimiz çocukların cinsel istismarına ilişkin bir kanun taslağı hazırlamışlardır. Bu taslak Türkiye Barolar Birliği Dergisi’nde basılmıştır. Öğrenciler ayrıca bu konuda aktif olarak çalışan bir sivil toplum örgütünü ziyaret etmişlerdir.
Fikri Haklar Hukuk Kliniği: Öğrenciler fikri haklarla ilgili mevzuat ve kavramları öğrenmektedir. Hakimler, avukatlar, Kültür Bakanlığı çalışanları fikri haklarla ilgili
alanlarda bilgiler vermektedir. Ayrıca fikri haklarla ilgili problemler hakkında konuşmaktadırlar.
Engelliler Hukuk Kliniği: Bu kliniği avukatlar yürütmektedir. Öğrenciler ilk olarak ayrımcılık ve engelliğin anlamı hakkında tartışmaktadırlar. Öğrenciler ulusal ve uluslarası mevzuatta engelli insanların nasıl yer aldığını tartışmaktadırlar.
Bireysel Başvuru Hukuk Kliniği: Öğrenciler Anayasa Mahkemesine başvuru sürecini öğrenmektedirler. Öğrenciler Anayasa Mahkemesi kararlarını tartışmakta, Anayasa Mahkemesini ziyaret etmekte ve raportörlerle görüşmektedirler.Öğrenciler daha sonra Anayasa Mahkemesi kararlarında karşılaştıkları problem hakkında bir yazı yazmaktadır.
Görebileceğiniz gibi bu üç yılın tüm adımları birbirleriyle ilişkilidir. Öğrenciler üç yıllık sürecin sonunda bu süreçte yaptıkları çalışmaları belirten bir sertifika almaktadırlar.
KOORDİNASYON VE MODERASYON
Prof. Dr. Gülriz Uygur bütün klinikleri koordine etmekte ve ayrıca kendisi de iki klinik (Hapishaneler Hukuk Kliniği ve Ev-İçi Şiddet Hukuk Kliniği) yürütmektedir. Kalan diğer altı klinik için alanlarında uzman olan moderatörlerle çalışmaktayız. Her yıl hukuk klinikleri ve moderatörleri değişiklik gösterebilir.
İŞBİRLİĞİ
Klinik çalışmamız çeşitli kamu kurumları, Adalet Bakanlığı, Ankara Barosu, Ankara aile mahkemesi hakimleriyle işbirliği içindedir.
KAZANIMLAR
Hukuk, insan hakları ve etik arasındaki bağlantıyı görmek.
Değer bilgisiyle problem çözme yeteneği.
Grup çalışmasının parçası olmak ve birlikte çalışma yeteneğini geliştirmek.
Hukuk uygulamasına tanık olmak ve teori ve pratik arasındaki ilişkiyi görebilmek.
KLİNİKTEN SESLER
Programdan sonra öğrencilerden aldığımız geri dönüşler:
- Mülteci kimliği üzerine olan önyargıları hakkında düşünmek
- Mültecilerin tabi olduğu hukuki rejimi iyi bir şekilde öğrenmek
- Mülteci hukuku ve insan hakları hukuku arasındaki organik ilişkinin farkında olmak
- Bu alanda hukukçuların uzmanlaşmasının önemini kavramak
Dr. Neva Övünç Öztürk ( Mülteciler Hukuk Kliniği ortak yürütücüsü)
…………………….
Hapishaneler kliniğinde çalışmayı seçtim. Bu kliniğin bana katkısı ne oldu? Meselelere cinsiyet temelli bakmak yerine insan temelli bakmayı öğrendim. Hapishanelerin – izden çok uzak yerler olarak gösterilen– bize çok yakın yerler olduğunu anladım. Orada yaşayan insanların bizim gibi insanlar olduğunu deneyimledim. Mahkumlarla yüz yüze konuştuk ve onların hukuki taleplerine cevap verdik. Benim için oldukça heyecan verici günlerdi. Ve en önemlisi, kendimi iyi bir hukukçu olma yolunda gördüm.
Elif, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Hapishaneler Kliniği
[1] http://hukukklinikleri.hukukfelsefesi.org/